6 redenen waarom je zo goed als zeker onderschat wordt

Vandaag heb ik nieuws voor je: je wordt onderschat. En nog niet zo’n klein beetje. De kans is groot dat je schromelijk onderschat wordt. Tot deze conclusie kom ik na jaren mijn omgeving geobserveerd te hebben, en inschattingen te vergelijken met daadwerkelijke prestaties. En voor je me gaat tegenspreken: de kans is zelfs groot dat je jezelf onderschat. Persoonlijk ken ik zeer weinig mensen die overschat worden. Op een aantal uitzonderingen na, overtreffen mensen vaak hun eigen verwachtingen en die van hun omgeving. Hoe vaak heb je jezelf al betrapt op de gedachte “had je me tien jaar geleden gezegd dat ik nu dit zou doen, ik ging je niet geloofd hebben.”

Ik zie het talent en het potentieel dagelijks afschijnen van de mensen met wie ik leef en met wie ik werk. Ik zie het bij vrienden, familie, collega’s, kennissen, studenten,… Als je me persoonlijk kent, zie ik het waarschijnlijk ook bij jou. Ken je me niet persoonlijk, dan is de kans bijzonder groot dat ik tot dezelfde conclusie zou komen. Alleen kijken de mensen door een grote filter naar zichzelf en naar anderen.

Deze filter bestaat uit zes mechanismen waardoor je zo goed als zeker onderschat wordt. Ik illustreer deze zes mechanismen via voorbeelden van mensen die ik persoonlijk ken of gesproken heb.

1. Er wordt onvoldoende rekening gehouden met je interesses

Toen een intelligente jongen aangaf dat hij een theoretisch zwaardere richting wou doen in het secundair onderwijs, werd dit eerst op hoongelach onthaald, want zijn punten waren al niet schitterend in zijn huidige richting. Toch waagde hij de stap. Hij deed zijn jaar opnieuw, maar dan in de richting van zijn keuze. Zonder problemen studeerde hij af.

Mensen zijn soms zo gefocust op de huidige prestaties, dat ze niet zien dat je veel meer zou kunnen als je iets zou doen dat meer in overeenstemming is met je interesses. Dit komt niet alleen doordat je meer talent hebt voor een bepaalde activiteit, maar ook omdat je beter gemotiveerd bent. Competentie en motivatie zijn het gouden duo. Het is niet omdat je nu onder verwachting presteert, dat je een meer uitdagende taak per definitie slechter uitvoert. Als je werkt op je interesses zal je beter presteren dan je zelf voor mogelijk houdt.

2. Er wordt alleen gekeken naar je scholingsgraad

Een oudere dame gooide hoge ogen in de quiz van de seniorenclub waar ze lid van was. Ondanks dat ze een beperkte scholing had genoten, bleek haar werkgeheugen, reactiesnelheid, en feitenkennis bovengemiddeld te zijn. Ze was heel haar leven nooit als ‘slim’ gezien doordat ze geen ‘madam van de dokter’ was (zo ging dat in die tijd), maar in een eenvoudige arbeidersfamilie leefde. Ze fleurde volledig op toen bleek dat ze niet moest onderdoen voor haar leeftijdsgenoten. In tegendeel, ze won de quiz tegen alle verwachtingen in.

Mensen krijgen niet altijd de kans om hun capaciteiten via een academische weg naar buiten te brengen. Vroeger kwam het bijvoorbeeld vaak voor dat mensen geen hogere studies mochten aanvangen, of dat de middelen er niet waren om te studeren. Vandaag zien we dat kinderen uit een familie met een migratie-verleden lager scoren op peilingstoetsen (bron: PISA). Ze vangen ook minder vaak hogere studies aan. Studies tonen aan dat dit grotendeels te wijten is aan een lagere socio-economische status. Heel wat mensen zijn dus lager geschoold dan ze in theorie aankunnen omwille van sociale en economische factoren. Er kunnen zoveel redenen zijn waarom je geen lange schoolcarrière doorlopen hebt. Je scholingsniveau kan een graadmeter zijn voor bepaalde capaciteiten, maar is zeker niet de enige graadmeter.

3. Je wordt over dezelfde kam geschoren als je omgeving

Toen een jongeman afstudeerde aan het middelbaar onderwijs wou hij aan de hogeschool gaan studeren. Sommigen raadden hem echter aan om toch maar voor die goedbetaalde job in de fabriek te gaan. In zijn familie studeerde niemand verder, dus het leek een logische keuze om zich ook meteen op de arbeidsmarkt te storten. Toch startte hij aan het hoger onderwijs. “Je houdt dit geen jaar vol,” zei iemand. Zonder problemen ronde hij zijn professionele bachelor af. Nu hij de smaak te pakken had, besloot hij een schakeljaar te doen en nog voor een masterdiploma te gaan. Hij heeft iedereen trots gemaakt door te tonen dat je met vertrouwen en doorzettingsvermogen ver komt.

Het is niet omdat je omgeving een bepaalde weg inslaat, dat jij niks anders mag ambiëren. En het is ook niet omdat slechts 5% op een examen slaagt, dat je de moed op voorhand moet opgeven. Je hebt een sociale context, maar je valt er niet één op één mee samen. Je omgeving mag dan bepaalde gebruiken of gewoontes hebben, dit is geen determinerende wetmatigheid voor iedereen die deel uitmaakt van die omgeving. Het is toegestaan om tegen de stroom in te zwemmen, en te tonen dat je een zalm bent in een school kabeljauw. Het is niet omdat iedereen het op een bepaalde manier gedaan heeft, dat dit ook de beste manier voor jou is. Je carrière is geen erfenis, je bent wat je wordt.

4. Vooroordelen over bepaalde beroepen/richtingen

Een meisje volgde Humane Wetenschappen in het middelbaar. Sommige leerkrachten deden nogal neerbuigend over ‘de humane’, en koesterden geen hoge verwachtingen naar hoger onderwijs toe. Dat meisje is nu een volwassen vrouw die werkt aan een doctoraat. Ik bewonder haar voor haar scherpe theoretische inzichten en vermogen om gespannen situaties te ontzenuwen.

De Humane Wetenschappen zijn de vuilbak van het ASO, Economie-Talen is de vuilbak van het ASO, Sociaal-Technische Wetenschappen zijn de vuilbak van het TSO, Communicatiewetenschappen zijn de vuilbak van de universiteit, psychologie is de vuilbak van de universiteit, politieke en sociale wetenschappen zijn de vuilbak van de universiteit, leerkracht secundair onderwijs is de vuilbak van de hogeschool, biomedische wetenschappen is de vuilbak van de geneeskunde,… Ik heb het allemaal gehoord, en het is allemaal grote onzin. Als ik het zo hoor ligt de meerderheid van de opleidingen zomaar in de vuilbak. Die mensen sorteren hun afval niet goed, denk ik dan maar. Aan elitair geneuzel heb ik geen boodschap, aan talent wel. Ieder individu zoekt ook maar zijn weg tussen alle mogelijkheden, en hoopt dat de gekozen optie zo goed mogelijk aansluit bij zijn interesses of talenten. Negatieve vooroordelen hebben nog niemand vooruitgeholpen, en ze leveren ook geen kennis of inzicht. Herken een vooroordeel als je er één hoort, en gooi het meteen in de vuilbak. Want er moet toch iets in die vuilbak liggen, niet?

5. Onderschatting van andere vaardigheden

Een intelligente student bleek beter te zijn in het onderhouden van zijn sociale contacten dan in het nauwgezet plannen van zijn blokperiode. Velen hadden de hoop op een masterdiploma voor hem opgegeven. Hoewel grote stukken cursus blokken geen eenvoudige opgave voor hem was, blonk hij wel uit in doorzettingsvermogen en veerkracht. Een zware tweede zit? Hij liet zich niet ontmoedigen, en zette alles op alles om de schade in te halen. Een aangepast traject met vakken uit verschillende jaren? Deze persoon is geboren om via een alternatieve route zijn bestemming te bereiken. Hoewel er soms cynisch gereageerd werd op zijn studietraject, kon hij de zwartkijkers ongelijk geven. En zijn toekomstige werkgever moet helemaal gek zijn om hem niet aan te nemen. Door de vele sociale vaardigheden die hij opgedaan heeft in zijn studententijd, zal hij uitblinken in zijn vak.

Mensen staren zich vaak blind op één bepaalde competentie. Die competentie kan wel belangrijk zijn, maar kon ook deels worden opgevangen door andere competenties. Die fungeren dan als een soort hefboom. Als je een bepaald vak moeilijk vindt, maar je hebt veel doorzettingsvermogen en wilskracht om het te beheersen, is de kans groot dat je alsnog slaagt. Er bestaat niet zoiets als één uniek recept om iets tot een succes te maken. Wordt de rode loper voor jou niet uitgerold voor de inkomhal? Probeer dan eens de dienstingang. Het is misschien niet altijd even glamoureus, maar je geraakt ook binnen, en komt onderweg misschien wel leerrijke ervaringen tegen.

6. Observatie van gemiddelde prestaties, en niet van motivatie om het maximale eruit te halen

Het laatste voorbeeld gaat over mezelf. In het middelbaar volgde ik de richting Latijn-Wiskunde. Latijn deed ik graag, maar wiskunde (die ik 6 uur in de week had) vond ik minder leuk. Ik had wel een goede reden om voor een traject met veel wiskunde te kiezen. Niet alle vakken vond ik even uitdagend, en met wiskunde kon ik mijn hersenen trainen. Door een vak te studeren waar je moeite voor moet doen, bereid je jezelf voor op het hoger onderwijs. Als je in het middelbaar niet hebt leren studeren, kan je het moeilijk krijgen aan het hoger onderwijs. En dit wilde ik vermijden. Toen ik van het vierde naar het vijfde jaar moest overgaan, werd me aangeraden om een richting te kiezen met minder wiskunde. Mijn punten voor wiskunde waren gemiddeld lager dan de punten die ik voor mijn andere vakken behaalde. Ongetwijfeld had ik het makkelijker gehad als ik minder wiskunde had gekregen, maar ik wilde helemaal geen makkelijke weg. In de laatste examenperiode van het vierde jaar zette ik alles op alles voor wiskunde, zodat ik alle kritiek kon pareren. Nu ben ik heel blij met mijn keuze. Tijdens mijn studie psychologie behaalde ik voor de statistische vakken nog de beste scores van al mijn vakken. Niet toevallig was statistiek in het middelbaar mijn lievelingsonderdeel van wiskunde.

Zoals dit voorbeeld illustreert, zijn mensen snel geneigd om naar je gemiddelde prestaties te kijken. Niet onlogisch, want dit is nu eenmaal het duidelijkst waarneembaar. Wat vaak vergeten wordt is dat mensen veel beter kunnen dan hun gemiddelde prestaties. Met een grote dosis wilskracht, doorzettingsvermogen en motivatie, kan je vriend en vijand verbazen. Laat je dus niet demotiveren doordat mensen niet onder de indruk zijn van je prestaties. Wist je trouwens dat Walt Disney ontslagen werd bij een krant toen hij 22 jaar was, wegens een gebrek aan creativiteit? Zo zie je maar dat iemands oordeel niet alles zeggend is. Als dit daarenboven nog eens op gemiddelde prestaties is gebaseerd, en niet op jouw maximale kunnen, mag je er prat op gaan dat je onderschat wordt.

Plus est en vous

Samengevat: plus est en vous. Laat je niet zomaar ontmoedigen door oordelen en veronderstellingen van andere mensen. Soms zal het inderdaad zo zijn dat iets buiten je bereik ligt, maar meestal kan je veel meer dan je zelf durft te vermoeden. Je hebt talent, je hebt vaardigheden, je hebt doorzettingsvermogen… Zet alles op alles om je doel te bereiken, en slaag in dingen die je eerst niet voor mogelijk hield.

Heb jij al eens een situatie meegemaakt waarin je onderschat werd? En bewees je jezelf of anderen toen ongelijk?

Bron afbeelding: Unsplash